Νίκος Χατζηελευθερίου: «Η κιθάρα σε απελευθερώνει πνευματικά και δημιουργικά»
Ο σολίστ και συνεχιστής μιας δύσκολης παράδοσης μιλάει για τους μεγάλους δασκάλους και τη σύμπραξη μέσων ως ζητούμενο για τη σύγχρονη δημιουργία
Πάντα έχει ενδιαφέρον να επιχειρείς να διερευνήσεις την έννοια της προσήλωσης και της συνέπειας σε ένα πεδίο. Ο σολίστ της κιθάρας Νίκος Χατζηελευθερίου συνεχίζει μια δύσκολη παράδοση στη χώρα μας, αυτή όπου η κλασική κιθάρα γίνεται πρωταγωνιστής. Μπορεί να έχουν προηγηθεί μεγάλοι δεξιοτέχνες (π.χ. Φάμπας ή Μηλιαρέσης) στο ίδιο όργανο, μα πάντα στην Ελλάδα κυριαρχούσε ο λαϊκός ήχος και άρα ήταν περιορισμένη μια έκφραση τέτοιου είδους, παρά το υψηλότατο επίπεδο. Σήμερα βέβαια και λόγω μουσικών όπως ο Χατζηελευθερίου, επαναπροσεγγίζουμε την εν λόγω μουσική πρόταση ενώ η κλασική κιθάρα κερδίζει έδαφος και έχει ξορκίσει μια στενή ακαδημαϊκή ίσως παρεξήγηση.
Πώς μυείστε στην κλασική κιθάρα, και δη σε μαθητεία με τον σπουδαίο Βαγγέλη Μπουντούνη;
Ξεκίνησα να παίζω από ένστικτο, με το αφτί που λένε, και κατάφερα να παίζω τραγούδια, μυημένος από τα ακούσματα της εποχής (παιδική ηλικία στις αρχές της δεκαετίας του ’70 και… βιαστική εφηβεία μετά τη Μεταπολίτευση). Στράφηκα στην κλασική κιθάρα από την αίσθηση του ανικανοποίητου στην ηχητική απόλαυση, που η μη κλασική κιθάρα σού αφήνει. Με τον Βαγγέλη Μπουντούνη έγινε μια πραγματική μύηση, μια μαθητεία σχεδόν μυσταγωγική, όπου οι κανόνες και οι υποδείξεις αιωρούνταν στην ατμόσφαιρα, χωρίς την ανάγκη ρητής αναφοράς. Μια μαθητεία αρκούντως αντιωδειακή αλλά στη στέρεη βάση της κλασικής παιδείας. Πολύ γερά θεμέλια! Πάντα ευγνώμων.
Εχει σημασία να μας πείτε τι ξεχωρίζετε από το δικό του παίξιμο, τις επιρροές σε εσάς αλλά και άλλους σολίστες που πιθανώς σας ερέθισαν δημιουργικά και δεξιοτεχνικά μέσα στα χρόνια…
Με τον Βαγγέλη Μπουντούνη έμεινα έκπληκτος από το καθαρό παίξιμο. Λες και δεν υπήρχαν χορδές, δάχτυλα, τίποτα το υλικό! Ηταν αποκαλυπτικό! Από ‘κεί και πέρα, ένας δάσκαλος αφήνει επιρροές στον αφοσιωμένο μαθητή του σχεδόν το ίδιο αναπόδραστα με τους γονείς και τα παιδιά τους. Οι άλλες επιρροές που έχω, όσο κι αν ακούγεται περίεργο, είναι από μη κιθαρίστες. Σε έναν τέτοιο μακρύ κατάλογο συμπεριλαμβάνονται π.χ. ο Ζαμπέτας, ο Glenn Gould, ο Mike Oldfield… Να επισημάνω και την τύχη να έχω μαθητεύσει στα σεμινάρια του Γιώργου Χατζηνίκου, με την αποκαλυπτική οπτική του στη μουσική ερμηνεία.
Οταν αναφέρετε συχνά πως θεωρείτε όλες τις επιμέρους διακριτές δραστηριότητές σας ως αδιαίρετη ενότητα, «όπου κάθε κεφάλαιό της ανατροφοδοτείται από τις παράλληλες δραστηριότητες», πώς ακριβώς το εννοείτε;
Παίζω, γράφω και διδάσκω μουσική με την κιθάρα. Ενα νήμα τυλιγμένο στον άξονα – όργανο. Συγκολλητική ουσία που καθιστά την τριάδα ομοούσια και αδιαίρετη. Η κιθάρα είναι ένα πολυεργαλείο που μπορεί να σε απελευθερώσει πνευματικά και δημιουργικά. Γράφω μουσική – κυρίως – για να παιχτεί με εμένα συμμέτοχο στην ερμηνεία. Αυτό ανανεώνει το ενδιαφέρον για το παίξιμο. Δουλεύοντας σε έργα από διάφορες εποχές και στυλ, κατανοείς τη γενεσιουργό αιτία και διαδρομή και (ανα;) δημιουργείς τη δική σου μουσική. Η συγχρώτιση με τους μαθητές είναι πηγή έμπνευσης και μηχανή παραγωγής αφορμών για δημιουργία. Νιώθω το μάθημα σαν παράσταση. Νιώθω την κάθε παράσταση σαν μάθηση. Κάθε έργο που παίζω προσπαθώ να το νιώσω δικό μου (έχω άλλωστε γράψει με το χέρι, το τονίζω, δεκάδες διασκευές έργων). Ετσι συμβαίνει η συνεχής ανατροφοδότηση.
Εχετε παίξει σε όλους τους χώρους όπου μπορείτε να παίξετε ως ένας σολίστ. Από μεγάλο γήπεδο, δήμο μέχρι τζαζ κλαμπ, ωδείο και αρχαιολογικό χώρο. Κάθε φορά τι καθορίζει τη δική σας στάση μουσικά και ως περφόρμερ και αλήθεια έχει εκπαιδευτεί το κοινό της χώρας σε πιο ειδικά δεξιοτεχνικά ακούσματα;
Τον χώρο οφείλεις να τον χαρτογραφείς. Σε έναν βαθμό καθορίζει και τις επιλογές ρεπερτορίου. Αλλιώς σχεδιάζεις μια συναυλία στο Μέγαρο, αλλιώς σε μια εναλλακτική σκηνή. Πέρα από την ίδια την ατμόσφαιρα, η λειτουργικότητα του χώρου είναι σημαντικός παράγοντας. Με την προϋπόθεση ότι το κοινό (ενδεχομένως διαφορετικό σε κάθε χώρο) δεν το υποτιμάς αλλά ούτε το κολακεύεις. Τέλος, πιστεύω ότι υπάρχει κοινό για τα ακούσματα που παράγουμε στον χώρο της λεγόμενης (λανθασμένα) λόγιας μουσικής και εκπαιδεύεται περαιτέρω συνεχώς. Απλώς προσμετράται αριθμητικά με βάση το μεγάλο κοινό, της τηλεόρασης π.χ., και κάτι τέτοιο οδηγεί σε λάθος συμπέρασμα.
Θα πω προσωπικά μερικούς δεξιοτέχνες που λατρεύω και θα μου πείτε πόσο προχώρησαν την τέχνη σας μαζί με άλλους: Φάμπας, Μηλιαρέσης, Μαυρουδής, Γρηγορέας, Ασημακόπουλος.
Εχετε απόλυτο δίκιο να τους λατρεύετε! Ο Δημήτρης Φάμπας, ο Γεράσιμος Μηλιαρέσης (όπως και ο Χαράλαμπος Εκμεκτσόγλου) είναι γενάρχες! Ο Ευάγγελος Ασημακόπουλος, ο Νότης Μαυρουδής, ο Κώστας Γρηγορέας ανέδειξαν το όργανο σε πολλές πτυχές του. Το πόσο προχώρησαν την τέχνη μας πάνω απ’ όλα το αποδεικνύει η δημιουργία αυτής της σπουδαίας εν Ελλάδι κιθαριστικής σχολής, διεθνώς καταξιωμένης. Στις μέρες μας μάλιστα θα πω ότι εμφανίζονται νέοι κιθαριστές με εκπληκτική συγκρότηση και καλλιτεχνικό εκτόπισμα. Τους θαυμάζω απεριόριστα!
Με τι περιεχόμενο προσδιορίζετε τον τρόπο που τέμνεται η τέχνη σας με άλλες, π.χ. το θέατρο, πώς αντιλαμβάνεστε την ακρίβεια και πώς εργάζεστε συνθετικά για παραστάσεις;
Το σχήμα… ένας μουσικός ή μια ορχήστρα στέκεται και στέλνει τον ήχο του/της στο ακροατήριο είναι σταθερό εδώ και αιώνες. Εχει κάτι το πεπερασμένο. Ειδικά στον δικό μας χώρο, σημαντικό είναι να ξεπεράσεις το στάδιο «παίζω για να αποδείξω – καταδείξω πόσο σπουδαίος είμαι».
Σε αυτή την κατεύθυνση πλέον αντιλαμβάνεσαι την αδιάσπαστη ενότητα λόγου και ήχου, ήχου και κίνησης, ήχου και εικονοπλασίας.
Αντιλαμβάνεσαι τον ήχο σου ως νόημα και συμφραζόμενο. Εν κατακλείδι, θα έλεγα ότι στις απαιτήσεις τόσο των καλλιτεχνών όσο και του κοινού σήμερα η σύμπραξη μέσων (λόγος, κίνηση, εικόνα κ.ά.) είναι ζητούμενο για τη σύγχρονη δημιουργία.
Κάτι τέτοιο βέβαια προσθέτει κόπο και ενέργεια. Πολύ εύστοχα βάζετε το θέμα της ακρίβειας στο στήσιμο μιας τέτοιας παράστασης.
Η εμπειρία μου δείχνει ότι αν η καλλιτεχνική δημιουργία ξεκινάει να χτίζεται από την αρχή με ταυτόχρονη πορεία των… συνιστωσών της, τότε υποβοηθείται και η ακριβής εκτέλεση του περιεχομένου. Στις παραστάσεις ή στις κινηματογραφικές δουλειές, αφήνομαι στις οδηγίες του σκηνοθέτη απόλυτα.
Δεν μου στερεί κάτι τέτοιο τίποτα από την πρωτογενή έμπνευση, ούτε και από την ενδεχόμενη αυτόνομη συνέχεια του μουσικού δημιουργήματός μου, όπως συνέβη π.χ. με τη «Γέρμα» του Λόρκα. Είχα με το μέρος μου τη συγκυρία να δουλέψω μελοποιώντας ποιητικό λόγο και αυτό με εκπαίδευσε στη λειτουργική χρήση της μουσικής.
